تاریخچه خمین

خمين
 

محدوده شهرستان خمين امروزي در گذشته جزئي از ناحيه پهناور بلاد جبال (عراق عجم) بوده كه در طول تاريخ نامهاي گوناگوني به خود گرفته است . (يونانيان انرا مديا مي گفتند) چه انجا سرزمين ماد بوده است .در متون جغرافياي اسلامي به نامهاي كوهستان � جبال � جبل � قهستان � قوهستان و بالاخره عراق عجم ناميده شده است .بعدها قسمت وسيعي از عراق عجم را تيمره نام نهادند و سپس تيمره به تيمره عليا و تيمره سفلي تقسيم شد كه تيمره عليا محدوده كنوني شهرستان خمين بوده است . از منابع محدود چنين بر آميايد كه شهرت تيمره و خمين پيش از اسلام و قرون اوليه اسلامي پيش از دوره هاي بعد بوده است و اخرين منابعي كه در ان از تيمره نام برده شده مربوط به قرن پنجم و هفتم هجري است و پس از ان تا چهارصد سال منابعي كه روشنگر وضعيت ناحيه باشد در دست نيست . ليكن در كتاب نزهت القلوب مربوط به قرن هشتم هجري از ويژگيهاي ناحيه فوق سخن به ميان امده كه نشان مي دهد به احتمال زياد نام تيمره در زمان تاليف به (كمره) تبديل يافته و گلپايگاني ها ان را كمردي خوانده اند. نام خمين در منابع به صورت خمهين � حمهين � خهبين � خماهين آمده است و براي اولين بار در كتاب تاريخ پيامبران و شاهان كه هزار سال پيش نگاشته شده به نام خمين اشاره شده است .

اما كمره خود نامهاي تيمره، تيمرتين (تيمره كبري و تيمره صغري) ديمره، ديمرتين و ثيمره، نلميده شده است تيمره پيش از اسلام شامل منطقه وسيعتري بوده كه بعدها به تيمره صغري و تيمره كبري و بالاخره كمره فعلي محدود مي شود.

�كمره امروزي نامي است در حال فراموشي، تا چندي پيش اين نام هنوز بر تابلوهاي قديمي ادارات شهر خمين و دفاتر دولتي ديده مي شد و هنوز نيز بدنبال پاره اي از نامهاي خانوادگي باقي مانده است.

از لحاظ تقسيمات كشوري نيز، پيش از مستقل شدن خمين از محلات و قبل از آن گلپايگان، خمين و روستاهاي بخش كمره را تشكيل مي دادند.

از منابعي كه در مورد پيشينه منطقه كمره وجود دارد چنين برمي آيد كه شهرت خمين و تيمره در دوران پيش از اسلام و قرون او.ليه اسلامي بيش از دوره هاي بعد بوده است.

گفتني است كه براي نخستين بار نام خمين (خميهين) در كتاب تاريخ پيامبران و شاهان كه هزار سال پيش نگاشته شده آمده است. در اين كتاب آمده است: �هماي چهرآزاد: وي شميران دختر بهمن و هما لقب اوست به بلخ مي نشست و يك با لشگريان وي با روم جنگيدند و گروه بسياري را اسير گرفتند. همه ايشانرا به ساختن بناهاي موسوم به �مصانع اصطخر� كه به فارسي هزار ستون گويند بر گماشت اين بناها يه ساختمان در سه مكان بود. يكي از جانب اصطخر، دوم در راهي كه به ولايت مي رود و سوم بر راه خراسان. در اصفهان نيز در روستاي موسوم به تيمره شهري زيبا و شگفت ساخت و آنرا خميهن ناميد و اين شهر به دست اسكندر ويران شد.

صاحب مجمع التواريخ كه بسياري از مطالب كتاب تاريخ پيامبران و شاهان را به فارسي ترجمه كرده است به جاي خمهين، خهين آورده و در تاريخ قم نيز به عنوان فهين به ضم فاء و فتح ميم آمده است.

آخرين منابع مقدم جغرافيايي كه در آن از تيمره نامي برده شده است �محاسن اصفهان� اثر مافروخي مربوط به قرن پنجم و �معجم البلدان� مربوط به اوايل قرن هفتم مي باشد و پس از آن تا حدود چهارصد سال منبعي كه روشنگر وضعيت ناحيه باشد در دست نيست.

در كتاب �نزهت القلوب� كه از منابع غني و قابل اعتماد قرن هشتم به شمار مي آيد، نيز نامي از تيمره و خميهن نياورده است، بايد سكون كتاب را درباره تيمره و خميهن به خاطر شرايط تازه ناحيه دانست. به ويژه آنكه عراق عجم در كتاب به تفصيل آمده است و اين نشان مي دهد كه اولا به هر حال به طور خلاصه مي توان تاريخ اين منطقه را چنين ذكر نمود، خمين تا قرون اوليه اسلامي مركزيت منطقه را بر عهده داشته ولي بعد از آن بنا به دلايلي كه ناشناخته است، مركزيت منطقه از خمين به گلپايگان انتقال مي يابد و اين وضعيت تا تاريخ معاصر ادامه داشته است به طوري كه تا حدود صد سال پيش خمين به همراه خوانسار يكي از بخشهاي گلپايگان محسوب مي شد. سپس جزئي از محلات شد و در نهايت در 1358 خود به عنوان شهرستاني مستقل درآمده شد.